In this appendix, I will give the transcription (and sometimes a summary with partial translation) of the prologues attached to the commentaries discussed above. They are produced in the same order:

 

1. Commentary on the Physica
2. Commentary on De celo et mundo
3. Question commentary on the De anima
4. Commentary on the Rethorica
5. Prologue to the commentary on the Problemata
6. Commentary on the Metaphysica
7. Literal commentary on De anima III

 

The commentary on the Parva naturalia, in the manuscripts and editions known to us, lacks a prologue. The same is true for the ones on the De bona fortuna, the De motibus animalium, and, of course, for the one on the Economica, which is in fact an abbreviation of the commentary of Batholomew of Bruges.

 

In the following transcriptions, the sources of the quotations have not been identified. To do so would have taken much research and time, while to my eyes the most interesting aspect is the fact that John of Jandun quotes such and such author and text, not where exactly the quotation is situated in this text. However, the way in which he handles quotations is also interesting, as seen in the Introduction. Thus, the identification of the references in the following prologues remains to be done. I trust it will be executed by the respective editors of the commentaries.

 

 

 

1. Prologue on the Physics (in the ed. Venice 1551, the ‘Praefatio’ is preceded by a ‘Summa praefationis’)

 

1. The first part, about the nature of a good life

 

(ed. Venice 1488, p. 3a) Sicut vita sine tristitia eligibilis, ita ratio sensata amabilis. Istam propositionem scribit Aristoteles in quadam epistola ad Alexandrum, que sic incipit: Aristoteles Alexandro bene agree. Et in ista propositione tanguntur tria quantum spectat ad propositum. Primum est vite sine tristitia condictio ; secundum est rationis sensate commendatio ; tertium est vite sine tristitia ad rationem sensatam assimilatio. Primum tangitur in prima parte propositionis cum dicitur vita sine tristitia eligibilis ; secundum tangitur in secunda parte cum dicitur ita: ratio sensata amabilis ; tertium vero tangitur in coniunctione sicut.

Primo ergo declarabitur primum, scilicet quod vita sine tristitia sit eligibilis ; secundo declarabitur secundum, scilicet quod ratio sensata est amabilis ; tertio tertium, scilicet assimilatio rationis sensate ad vitam sine tristitia.

Primum sic ostenditur : omne bonum est eligibile et appetibile sine eo quod stupefacit et corrumpit naturam ; sed vita sine tristitia est bonum sine accidente quod stupefacit et corrumpit naturam habentis ipsum ; ergo vita sine tristitia est eligibilis. Maior propositio est manifesta […] et sic patet maior ; et minor declaratur, scilicet quod vita sit quoddam bonum : hoc facile est videre, quia [… / (3b) …] Item potest declarari alio modo: vita est eligibilis sine illo cuius oppositum est necessarium ad felicitatem; sed oppositum tristitie est necessarium ad felicitatem; ergo etc. Maior est evidens […] Sed minor apparet […] sic igitur patet primum, quod vita sine tristitia est eligibilis.

Nunc ostendo secundum, scilicet quod ratio sensate est amabilis ; quia illa ratio est amabilis que est certa quantum ad speculabilia et proficua quantum ad operabilia ; sed […] et hoc erat secundum.

Restat prosequi tertium, quod est ostendere similitudinem seu convenientiam inter rationem sensatam et vitam sine tristitia, que similitudo significatur in hac dictione sicut. Potest autem in eis assignari duplex similitudo quantum occurrit ad presens. Una est [… / (4a) …]. Alia similitudo est multum conveniens, quia […] sicut videmus accidere illis qui in principio accipiunt propositiones apparentes licet tamen falsas. Et indubitanter tales inveniuntur multi huius temporis qui secuntur solum consuetudines et famositates loquentium nec curant resolvere ad aliqua principia per se nota, sed sistunt in auctoritatibus et dictis hominum male et superficialiter intellectis. Et hoc quidem est tertia similitudo inter rationem sensatam et vitam sine tristitia.

Ex hiis ergo patet propositio assumpta quod sicut vita sine tristitia est eligibilis, ita ratio sensata amabilis ; ratio autem sensata, id est sensibilibus concordans, indubitanter haberi non potest sine notitia rerum sensibilium, quibus debet ratio concors esse, et de rebus sensibilibus cognitio non habetur sine naturali philosophia, testante Aristotele in prohemio de anima, ubi dicit sic : aut non est aliquis qui tunc [?] passiones materie non separabiles inquantum non separabiles, sed phisicus circa omnes quecunque sunt talis corporis et huius materie opera et passiones sunt. Quasi dicat non est aliquis philosophus (ed. 1551 ; phisicus ed. 1488) qui consideret passiones, id est sensibiles formas existentes in materia, nisi phisicus, id est naturalis ; naturalis autem est considerans circa omnes formas sensibiles et opera ipsius materie ; ergo manifestum est quod naturalis philosophia est / (4b) necessaria ad rationem sensatam et ad eius amabilitatem perfectam.

 

1. The second part of the prologue presenting a division of the sciences

 

Ipsa autem philosophia naturalis habet sex partes principales. Una quidem et prima considerat de ente mobili et de motu et de principiis eius et passionibus in communi ; et hec traditur in octavo libri<s> Phisicorum (libro ed. 1551).

Secunda pars est de ente mobili ad ubi, in qua considerantur corpora simplicia, scilicet corpora celestia et quattuor elementa sub ratione qua mobilia sunt secundum ubi, et de quibusdam aliis annexis hinc considerandum ; et hec traditur in libro Celi et mundi.

Tertia pars est de ente mobili ad formam in communi, in qua consideratur de generatione et corruptione in communi et de augmento et alteratione ; et consideratur in eadem de primis generabilibus et corruptibilibus, scilicet de quattuor elementis sub ratione qua generabilia sunt corruptibilia. Et est notandum hic pro iunioribus quod motus ad formam dicitur omnis transmutatio que est acquisitio vel admissio forme substantialis, sicut est generatio et corruptio proprie dicta, et omnis transmutatio qua concomitatur aliqualiter generatio propria sicut augmentatio, nam ad augmentationem necessario requiritur generatio forme substantialis nutriti vel augmentati in materia nutrimenti, ut patet in primo De generatione. Et ad hec omnis transmutatio que disponit ad admissionem vel acceptationem forme substantialis, sicut alteratio proprie dicta que precedit formam substantialem in materia ; de qua dicit Commentator primo Physicorum quod generatio est terminus alterationis ; et dicitur itaque motus ad formam omnis acquisitio forme substantialis et perditio, et omnis transmutatio que disponit ad talem acceptionem vel perditionem, et ad quam requiritur ; sed motus ad ubi non disponit universaliter suum mobile ad acceptionem vel ad amissionem forme substantialis ; unde sunt aliqua mobilia secundum ubi que omnino sunt intransmutabilia secundum substantiam, scilicet corpora celestia, ut demonstratum est in primo Celi et mundi. Et hoc etiam dicit Aristoteles octavo Physicorum, quod nequaquam substantiam mutat quod movetur in eo quod fertur secundum ubi ; hoc solum nihil mutatur in esse, sicut eius quod alteratur ; quale enim quod augetur et detrimentum patientis quantum. Et hoc est quod pulchre dicit Commentator ibidem sic : illud quod transfertur non mutatur nisi tantum in ubi ; et non sequitur ex mutatione ubi mutatio substantie moti, ut contingit in aliis motibus, scilicet quod in aliis mobilibus accidit moto transmutatio in substantia, sicut in motu alterationis et augmenti, scilicet quod alteratum mutatur in sua substantia aut appropinquatur mutationi, cum alteratio sit via ad corruptionem finaliter. Et similiter in augmento contingit ab eo quod diversificetur in quantitate et cum hoc intenditur, erit via ad corruptionem ; tantum enim posset res naturalis extendi quod corrumperetur. Hec igitur est differentia inter motum ad ubi et motum ad formam.

Quarta vero pars principalis scientie naturalis considerat de ente mobili in ordine ad quasdam passiones consequentes ipsum, primo secundum quod alteratum est ad qualitates primorum corporum, scilicet calidum, frigidum, humidum et siccum, et hec traditur in libro Methaurorum ; ibi enim consideratur de inflammationibus exalationum in sublimi, que consequitur alterationem ad caliditatem et siccitatem, et de ingrossationibus seu inspissationibus vaporum que consequitur alterationem ad frigiditatem, et de digestionibus et indigestionibus et multis aliis passionibus mixtorum que consequitur alterationes corporum ad primas qualitates, sicut ostenditur ibidem.

Quinta pars principalis est de ente mobili mixto inanimato, scilicet de lapidibus et me/(5a)tallis, in qua considerantur principia istorum et accidentia per se. Sed illam partem non habemus ab Aristotele ; Albertus autem de hoc fecit tractatum satis bonum.

Sexta autem pars principalis est de corporibus animatis. Et ista habet quatuor partes principales. Una est de anima et eius per se accidentibus in communi, prout se tenent ex parte anime ; et hec traditur in libro De anima. Alia est de passionibus communibus corpori et anime in habitudine ad corpus sive dispositiones corporales quas requirunt in corpore animato ; et hec traditur in Parvis libris naturalibus. Tertia est de animatis anima sensitiva et habetur in libro De animalibus, in quo consideratur de generibus et speciebus et accidentibus animalium et partibus. Quarta est de animatis anima vegetativa, et hoc habetur in libro de vegetabilibus et plantis, ubi consideratur de generibus et speciebus et passionibus et principiis plantarum.

Illa autem secunda pars in qua consideratur de communibus accidentibus corporis et anime sub habitudine ad corpus habet tres partes. Una est de passionibus communibus corporis et anime sensitive, sicut sunt sensus et sentire, memorari et reminisci, somnus et vigilia ; et de istis consideratur in De sensu et sensato, De memoria et reminiscentia et <De> somno et vigilia. Alie sunt passiones communes corpori et anime secundum locum motive, scilicet motus locales animalium ; et de istis agitur in libro De causis motuum animalium. Ad cuius intellectum advertitur liber De partibus oportunis ad progressum animalium. Alie sunt passiones communes corpori et anime vegetative, que sunt longitudo et brevitas vite, mors et vita, refrigefactio caloris naturalis que in aliquibus fit per respirationem et expirationem aeris et in quibusdam aliter, iuventus et senectus, nutritio et augmentatio, sanitas et egritudo ; iste enim sunt passiones communes corpori et anime vegetative notabiles et principales et circa quarum considerationem plures sunt difficultates ; et de istis agitur in libris parvis naturalibus diversis, scilicet De causis longitudinis et brevitatis vite, De morte et vita, cui adnectitur De respiratione et expiratione seu refrigeratione, et iuventute et senectute, nutrimento et nutribili, et sanitate et egritudine, quantum adiacet naturali philosophie. Naturalis enim philosophia est de sanitate et egritudine prima invenire principia, ut docet Aristoteles in de sensu et sensato. Unum (idem ed. 1577, lege verum ?) est sine dubio quod librum de nutrimento et nutribili non habemus ab Aristotele, sed de augmento consideravit satis in primo De generatione et de nutrimento aliquid in secundo De anima. Albertus autem fecit librum de nutrimento et nutribili. De sanitate et egritudine non habemus ab Aristotele nec ab aliquo famoso philosopho quantum spectat ad philosophiam naturalem solum, sed Averois in suo Colliget multa congregavit de ista materia.

Queret autem aliquis circa predicta, cum sit una pars scientie naturalis de corporibus animatis anima sensitiva et alia de animatis anima vegetativa, quare non est una de corporibus animatis anima intellectiva. Et similiter, cum sit una pars de passionibus communibus corpori et anime sensitive et alia de communibus corpori et anime vegetative, quare non est una de communibus passionibus corpori et anime intellective. Ad hoc dicerent Aristoteles et Commentator / (5b) quod ratio huius est quod in hoc est differentia inter animam intellectivam et alias animas, quia anima intellectiva non est forma dans esse formaliter alicuius corporis secundum doctrinam Aristotelis in secundo et tertio De anima ; ideo non sunt alique passiones corpori et anime intellective communes, dico communitate inexistentie seu inherentie, que communiter inhereant corpori et anime intellective ; immo, passiones anime intellective nullo modo sunt unite corpori secundum esse nec inherentes ei, sicut nec anima intellectiva, licet sint communes communitate cuiusdam dependentie, quia dependent ab anima ut a subiecto et a corpore vel ab aliquo existente in corpore, scilicet a fantasmate ut ab obiecto vel a movente, ut habet videri in tertio De anima. Et ideo non oportuit habere scientiam specialem de talibus passionibus communibus corpori et anime intellective, communibus dico secundum inherentiam et inexistentiam, quia nulle sunt tales, et de non ente non est scientia. De illis autem que sunt communes corpori et anime intellective communitate dependentie satis habetur in tertio De anima, ubi agitur de operibus anime intellective. Sed alie anime, scilicet vegetativa et sensitiva et motiva secundum locum, sunt forme materiales et habent virtutes et operationes communicatas corporibus et dependentes ab ipsis corporibus et ab eorum dispositionibus tanquam a subiectis, et non solum ab ipsa anima. Et propter hoc oportet <eas> considerare consideratione distincta ab ea qua considerantur ex parte anime.

Eadem autem ratio est quare non est pars specialis de corporibus animatis anima intellectiva, quia non est forma materialis gratia cuius immediate natura fecerit aliquod opus et dispositiones naturales, sed omnes dispositiones corporis humani sunt immediate propter animam cogitativam, que est forma dans esse corpori humano. Et de istis sufficienter habetur in de generatione animalium et in aliis libris naturalibus.

Considerandum est quod libris prenominatis in quibus traduntur partes scientie naturales annexi sunt quidam alii libelli Aristotelis et Averois, nam liber De lineis indivisibilibus annexus est sexto libro Phisicorum, in quo ostenditur quod nullum continuum est compositum ex indivisibilibus. Liber autem Averois De substantia orbis annexus est quodammodo libro Celi et mundi quantum ad primum et secundum, et aliqualiter octavo Phisicorum. Liber autem Aristotelis De proprietatibus elementorum aliqualiter adnexus est libro Methaurorum, et similiter libellus De inundatione Nili. Libellus autem De coloribus adnexus est libro De sensu et sensato, in quo agitur de generationibus sensibilium ; liber autem De phisognomia quodammodo adnexus est libro De animalibus quantum ad illam partem in qua consideratur de partibus et dispositionibus corporis humani ; et est illa scientia multum conveniens ad moralem (mobilem ed. 1488) scientiam et ad vitam practicam, quia cognoscere mores hominum naturales, quod docetur ibidem, multum confert ad ordinatam conversationem cum hominibus et ad debitum regimen ipsorum hominum, sicut sciunt experti in illis. Liber autem de probleumatibus qui ad magnam eius partem congregatus est ex multis accidentibus naturalibus manifestis ad sensum, quorum tamen cause sunt difficiles et occulte, pertinet ad diversas partes scientie prenominatas, ut particula de his que sunt circa vocem adnectitur quodammodo ad secundum De anima, ubi consideratur de voce ; et similiter particula de his que sunt circa tactum quodammodo adnectitur secundo De anima, ubi agitur de tactu ; alie quoque aliis suo modo, sed de hoc non est plus ad presens. Et scias quod liber ille De problematibus communiter invenitur corruptus et incorrectus et non est multum expositus ab aliquo noto aut famoso, et ideo pauci student in eo et pauciores intelligunt eum sufficienter, quia multa et pulcherrima themata mirabilis delectationis sunt in eo / (6a) congregata ; unde indubitanter siquis illum librum bene corrigeret et exponeret competenter, multas et magnas gratias deberent ei reddere studiosi.

 

1. The third part of the prologue, containing a ‘commendatio philosophie’ 

 

Munus philosophie est bene vivere. Ista propositio habetur a Seneca in quarto Epistolarum, epistola secunda, ubi sic dicit: Quis dubitare, mi Lucilli, potest deorum immortalium munus est quod vivimus philosophice, quod bene vivimus, quasi dicat nullus ; vult igitur quod munus philosophie est bene vivere.

Potest autem ad presens hec propositio quatuor modis declarari. Primo ex parte suppreme perfectionis humane que est ipsius felicitas, secundo ex parte bone intellectionis, tertio ex parte optime instructionis, quarto ex parte recte actionis.

Prima ergo ratio sumetur ex parte humane felicitatis. Ad cuius evidentiam suppono tria: primum est quod felicem esse sive felicitas idem est quod bene vivere, et hoc habetur plane ab Aristotele in primo Ethicorum, ubi capit hec et supponit ex confessione omnium intelligentium quid nominis felicitatis ; et hoc dicit his verbis : bene vivere autem et bene operari idem existimant ei quod est esse felicem.

Secundo suppono quod operatio hominis nobilissima et perfectissima est eius felicitas ; et hoc potest probari sic : summum bonum hominis est eius felicitas ; hanc concederet omnis intelligens et sane mentis ; sed nobilissima et perfectissima operatio hominis est eius summum bonum ; hoc probatur, nam sicut operationes proprie aliarum rerum sunt earum bona, ut operatio propria oculi est eius bonum, scilicet videre, et operatio propria cultelli, que est scindere, est eius bonum, similiter autem in aliis ; sic operatio propria hominis est eius bonum, et per consequens optima et nobilissima operatio eius est nobilissimum ipsius bonum. Sequitur ergo conclusio, scilicet quod nobilissima operatio hominis est eius felicitas.

Tertio suppono quod nobilissima operatio hominis est munus philosophie, id est aliquod ab ipsa philosophia creatum ; et hoc probo sic : omnis operatio hominis est ab aliqua ; hoc patet ex secundo Ethicorum, ubi ponitur generalis ratio virtutis, quod virtus est que habentem perficit et eius opus bonum reddit ; igitur nobilissima operatio hominis debet esse ab aliqua eius virtute immediate ; aut igitur a virtute naturali, id est naturaliter inexistente, aut a virtute acquisita ; non est dicendum quod a virtute naturali immediate, quia tunc omnes homines haberent nobilissimam operationem humanam, eo quod omnes communicant in virtutibus naturalibus debitis per se homini, cuius tamen oppoitum est manifestum in multis que non exercent ; nec potentia propinqua exercere possunt nobilissimam hominis operationem, ut patet in pueris et in parvis. Similiter ergo relinquitur quod huiusmodi operatio est a virtute morali aut intellectuali, quia non sunt plures virtutes proprie hominis et acquisite, ut pater in sexto Ethicorum ; non a virtute morali, quia virtus moralis est minus nobili[u]s virtute intellectuali, sicut appetitus qui est subiectum virtutis moralis est minus nobilis intellectu, in quo sunt virtutes intellectuales, ut satis patet ex sexto Ethicorum ; relinquitur ergo quod operatio nobilissima est a virtute intellectuali ; philosophia autem est comprehensio omnium virtutum intellectualium, ut patet ex sexto Metaphisice et in tractatu Algazelis de divisione philosophie ; sequitur ergo quod operatio nobilissima ipsius hominis est a philosophia, et hoc est idem quod ipsum esse donum philosophie ; et hec est tertia suppositio.

Ex hiis suppositionibus tribus sic sillogisatur : cuiuscunque donum seu munus est felicitas, eius munus est bene vivere ; sed donum philosophie est felicitas ; ergo etc. Maior patet ex prima suppositione et mi/(6b)nor patet ex aliis duobus, nam felicitas est nobilissima operatio hominis, ut dicit secunda suppositio, et nobilissima operatio est a philosophia, ut dicit tertia ; quare videtur quod donum seu munus philosophie est bene vivere. Et hec est prima ratio.

Secunda ratio sumitur ex parte bone intellectionis. Et arguo sic : cuiuscumque munus est bene intelligere, eius munus erit bene vivere ; sed philosophie munus est bene intelligere, ergo etc. Maior patet, quia intelligere est quoddam vivere, ut patet secundo De anima et sexto Ethicorum ; ergo bene intelligere est bene vivere ; nam si simpliciter ad simpliciter et bene ad bene ; et minor patet, nam philosophia non est aliud quam omnes habitus intellectuales, ut patet partim sexto Metaphisice et partim sexto Ethicorum ; habitibus autem intellectualibus perficitur anima intellectiva ad bene intelligendum, ut ostensum est sexto Ethicorum ; ergo videtur quod ab ipsa philosophia est bene intelligere, quare etc.

Tertia ratio accipitur ex parte optime instructionis sic : illius munus est bene vivere quod oportuit mittere ad instruendum ignaros ; sed ipsam philosophiam oportuit mittere ad instruendum ignaros, quare etc. Maior patet, nam homines ignari multum indigent instrui ad bene vivendum; unde videmus omnes philosophos morales et poetas qui ad hominum instructionem laboraverunt, precipere bene vivere et dare documenta ad bene vivendum ; et /hoc videtur in libris moralibus Aristotelis et Tullii et Senece et omnium aliorum ; propter quod in libello De sententiis philosophorum dicit sic : Ede et bibe ut bene vivas, non vivas ut edas et bibas. Et Seneca in De copia verborum : id et agamus ut meliorem vitam quam vulgus ducamus ; et idem quarto Epistolarum ad Lucillum epistula prima : omnia ad mores et ad sedandum rabiem affectuum referre stude, non ut plus aliquid scias sed ut melius ; et sic patet maior. Minor scribitur ab Aristotele in De morte et vita, scilicet quod oportuit mittere philosophiam ad instruendum ignaros ; et in libro De sententiis philosophorum sumptum est a Platone litteras insipienti animo tamquam infirmo baculum corpori convenire ; et Seneca in De copia verborum: sapientia animum informat et fabricat actiones, regit vitam, disponit agenda et obmittenda demonstrat ; quare sequitur quod donum philosophie est bene vivere.

Quarta ratio sumitur ex parte recte actionis sic : cuius donum est actio recta, eius donum seu munus est bene vivere, nam actio recta et bene vivere sunt idem, ut patet ex sexto Ethicorum; sed munus philosophie est actio recta ; probatio : dicit Seneca quarto Epistolarum epistola septem, actio recta non erit nisi fuerit voluntas recta ; ab hac enim et recta actio et voluntas recta non erit nisi habitus animi fuerat bonus ; ad hoc enim voluntas ; habitus enim mentis non erit nisi totius vite leges preceperit et quod de quocunque iudicandum est nisi rectum et immutabile iudicaverit ; constat autem quod iudicare certum et immutabile de quolibet et totius vite leges precipere est a philosophia, nam philosophia est universi cause cognitio, ut dicit Algazel in tractatu De divisione philosophie ; et Robertus in suo tractatu De ortu scientiarum dicit quod philosophia est humanarum divinarum<que> rerum [quod] cognitio cum studio bene vivendi coniuncta ; ergo actio, et per consequens vivere est a philosophia ; unde idem Seneca in De copia verborum sic ait : scio neminem posse bene vivere sine sapientie studio ; et Aristoteles sexto Ethicorum : sicut sanitas facit sanum, sic sapientia felicem. Potes etiam assumere rationem ex parte perfectissime delectationis, et ibi satis loqui de delectatione.

Hec itaque ad commendationem philosophie ad presens sint congregata.

 

Comments

Thus, this long and elaborate prologue first discusses, very systematically, the idea, expressed in Pseudo-Aristotle’s letter to Alexander, that a life without sadness is preferable, that the ratio sensata, ‘sensible reason’ (?) in concordance with sensible things, is desirable and that thus natural philosophy, which is at the basis of science, is necessary. The second part contains an elaborate division of natural philosophy, which is the more interesting as it details the writings in which its various parts are transmitted: Aristotle’s works, but also the De lapidibus et metallis of Albertus Magnus, and in the long subdivision of the Parva naturalia, still other authors.

This part of the prologue on the Physics has recently been taken into account by Silvia Donati and compared to the division of science in Albert the Great and Thomas Aquinas[1]. She has shown that both Thomas and John of Jandun were influenced by Albertus’s model, especially because they both include a systematic study of the functions of the vegetative, sensitive and motive powers of the soul, as Albert had done before, but, unlike Albert, they had the whole Aristotelian corpus at their disposition and Jandun also included the late Peripatetic tradition[2]. However, as Donati points out, they both shared a point of disagreement  with Albert, regarding the study of the intellective power and its functions. Thomas and Jandun divide the study of living beings in three parts: the first part considers the soul and its affections (De anima), the second, concerning the affections common to soul and body, corresponds to the Parva naturalia, and the third centres on the bodies provided with a soul and is constituted by botany and zoology. The two philosophers consider that the investigation into the intellect and intellectual activity, because of their immaterial nature, cannot be situated in the scheme of the Parva naturalia. Both come to similar conclusions, namely that the intellective soul is not an actuality of an organ, and that intellectual activity is not an operation common to soul and body, but belongs to the intellective soul itself; thus the intellect cannot be studied in a context concerning affections common to the soul and the body, and so the intellect does not have its place in the study of natural philosophy. However, the ways in which they arrive at this conclusion are very different. For Thomas, the intellective soul is the substantial form of the human body, and as such it falls into the scope of natural philosophy, but he sees the body only as an instrument through which (i.e. through the organs of sense perception) the objects of intellectual activity are grasped. Jandun considers the intellective soul as a separate substance joined to the human body in order to perform an operation. In his view, the intellective soul, which does not exist in the body, does not need it essentially, but only for its operation (“Anima autem intellectiva […] licet quantum ad suam substantiam non indigeat corpore, tamen quantum ad suam operationem primam, que est intelligere, indiget corpore ut sibi approprietur” (Questiones super De anima I, qu. 2). In this way, the intellective soul falls into the scope of the science of nature and not of Metaphysics, which only deals with the “completely separated”. The intellect can be the object of a general investigation focusing on the soul, as is the case in the De anima, but not of an investigation focussing on affections that are common to soul and body[3].

The third part of the prologue, stuffed with quotations of ancient authors, insists on the importance of philosophy in general.

The fact that John judged his commentary on the Physics the right place to introduce his opinion on these fundamental topics, seems to indicate that he planned to follow the usual order of the disciplines taught at the faculty of arts. This order is also the one in which Aristotle’s treatises are generally found in the manuscripts containing a corpus of these works and in the early editions.

 

 

 

 

2. The Prologue on the De celo et mundo

 

The prologue of the commentary on the De celo et mundo is much shorter. It consists in an explanation, with argumentation, of a passage of Pseudo-Ptolemy’s Centiloquium:

 

Ptholomeus scribit in principio Centiloquii sic: Mundanorum ad hoc et ad illud mutatio ex virtute seu mutatione corporum celestium procedit, rerumque naturas rimari volentem oportet primo corpora celestia speculari. In hac propositione corpus celeste, cuius scientiam querimus, describitur duobus modis et scientia eius redditur commendabilis. Primo ex communi contemplatione et respectu causalitatis corporum celestium ad ea que sunt hic, et hoc tangitur cum dicitur “mundanorum ad hoc et ad illud mutatio ex virtute seu mutatione corporum celestium procedit”. Secundo commendatur ex prioritate speculationis corporum celestium; et hoc tangitur cum subditur “rerumque causas rimari volentem oportet primo corpora celestia speculari ».

Ratio primi est quia mundanorum ad hoc et ad illud etc. ab illis procedit a quibus totus mundus inferior gubernatur, quia gubernatio alicuius rei gubernate a gubernante procedit, sed totus mundus inferior gubernatur a corpore celesti, per Aristotelem in primo Meteorum, ubi dicit: Est igitur mundus iste inferior contiguus lationibus superioribus, ut omnis virtus eius inde gubernetur.

Preterea, mutatio sempiterna debet esse causa mutationis nove et generabilis, sed mutatio horum inferiorum est generabilis et nova, et mutatio celestis est eterna, ideo etc. Maior videtur nota, quia rationabilius est quod perpetuum secundum aliquem modum sit causa generabilium quam econverso, ut patet secundo De generatione, quia si debet esse ordo inter motum perpetuum et novum, tunc oportet quod unus sit causa alterius, aliter ordo esset inconnexus ; ergo magis perpetuum in motu est causa generabilis in motu quam econverso ; et minor patet. Unde notandum circa hoc quod motus celi secundum totum est perpetuus, sed secundum particulares revolutiones non, sed corrumpitur, ut hesterna revolutio et hodierna, et secundum istum modum corpus celeste est causa mutationis inferiorum.

Ratio secundi est quia, cum sint diversi modi causarum, ut patet secundo Physicorum et septimo Metphysice, quia quedam est communis et quedam propria, et quedam in actu et quedam in potentia etc., tunc ordo doctrine est primo ex cognitione causarum communium et remotarum ad proprias, ut dicit Commentator primo Physicorum et resumit in secundo ; unde dicit quod doctrina ordinatur in scientia a cognitione causarum remotarum ad causas minus remotas usquequo perveniatur ad proprias et magis propinquas ; sed corpora celesta sunt cause communes et remote respectu inferiorum, ideo etc. Circa quod sciendum quod duplices sunt cause remote : quedam abstracte omnino a materia et motu, ut substantie separate ; alie sunt cause remote quia sunt in materia sensibili et habent accidentia sensibilia, ut corpora celestia. Modo, propositio Com/(2rb)mentatoris non est intelligenda de causis remotis omnino abstractis, quia iste non cognoscuntur nisi per sensibilia, ut dicit Commentator octavo Metaphysice et duodecimo, sed est intelligenda propositio de causis remotis in materia et que habent motum, et ab illis est incipiendum in doctrina.

 

Thus, this short prologue, very different from the one on the Physics, is simply meant to introduce the students into the matter of Aristotle’s treatise. It is from these premises, he concludes, that we must start in this discipline.

 

 

 

3. The Prologue of the Questiones De anima

(transcription based on the edition Venice 1483 and the ms Vaticano, Vat. lat. 2156 f. 1ra-2rb)

 

2. The first part about the desire for the good and the ‘ferocity’ of human nature

 

Inest enim mentibus hominum veri boni naturalis inserta cupiditas, sed ad falsa devius error adducit, Boetius De consolatione in tertio. Dicit Philosophus primo Ethicorum: licet bona tripliciter sint divisa, scilicet in bona exteriora, corporis et anime, tamen bona anime, cuiusmodi sunt scientie et virtutes, solum sunt natura ipsius hominis. Nam unum bonum hominis est homini appropriatum et in potestate hominis positum. Talia autem solum sunt bona anime, non exteriora, neque corporis; exteriora non, quia talia non sunt in potestate hominis, sed fortune que ipsorum est domina. Et hoc est quod dicit Philosophus in De bona fortuna : sine bonis exterioribus, quorum domina est fortuna, non contingit esse felicem. Cui concordat Boetius secundo De consolatione ; dicit in persona fortune : si tua forent que amisisse conquereris nullo modo perdidisses, honores divitie ceteraque talia mei sunt iuris, famule dominam cognoscunt, mecum abeunt, me abeunte discedunt. Hec etiam bona corporis sunt natura hominis, cum non sint homini appropriata, sed multis aliis inherentia. Sola autem anime bona, cuiusmodi est ipsa philosophia, sunt in potestate hominis posita et sibi appropriata. Et hoc est quod de istis duobus dicit Seneca in quadam epistola ad Lucillum ipsum provocans ad philosophiam : si magnus es, et arbores, si fortis es, et leones, si pulcher es, et pavones, si velox es, et lepores, si autem sapiens, tu es unus deus in humano corpore latitans. Et in quadam alia sic dicens : Si dives es, lauda fortunam, si fortis es, lauda naturam, si autem bonus, lauda teipsum quasi bona anime sint in potestate hominis posita et anima appropriata. Et quia inter bona anime philosophia est principalius, ideo per unum bonum in verbis et propositis ipsa philosophia convenienter potest describi.

Inest enim etc. ; in quibus quidem verbis Boethius breviter duo tangit : primo enim tangit ipsius ad philosophiam naturalem inclinationem et affectum, secundo tangit ipsius ab ipsa erroneam deviationem et impedimentum. Primum quidem tangit cum dicit : inest enim in mentibus hominum veri boni naturalis inserta cupiditas, secundum quidem tangit cum subdit : sed ad falsa devius error adducit. Prima enim nobis innotescit ex duobus : primo ex hominis originali imperfectione, secundo ex ipsius cum suo fine ultimata coniunctione. Primum quidem istorum notat actus verbalis determinatio cum dicit ‘mentibus hominum’ ; secundum vero nobis insinuat boni naturalis dearticulatio, cum subditur ‘boni magni’.

Primo ergo primum patet ex hominis originali imperfectione, nam uniuscuiusque naturalis imperfectio est naturalis inclinatio et affectus ad suam propriam perfectionem. Et hoc est quod dicit Philosophus in primo Physicorum in fine : existente enim quodam divino et optimo et appetibili, scilicet ipsa forma vel perfectione, aliud quidem huic contrarium, scilicet ipsa privatio, aliud autem aptum natum esse appetere et desi/(ed. 1rb)derare ipsum secundum ipsius naturam, scilicet ipsa materia vel perfectibile. Sed homo est naturaliter imperfectus ; primo enim est imperfectus quantum ad corpus, secundo quantum ad animam. Quantum ad corpus, nam nascit primo sub imperfecta quantitate, et propter hoc data est sibi virtus augmentativa ipsum perducens ab imperfecta quantitate ad perfectam vel ad perfectiorem. Secundo nascit indigens corporis ab extrinsecis corrumpentibus defensionem, nam natura aliis tradidit cornua in sui corporis defensionem, quemadmodum bovibus, cervis, etc.; aliis dentes, quemadmodum porcis; aliis lanam, quemadmodum pecoribus. Homines omnibus his denudatos produxit.

Item, quantum ad animam nascitur imperfectus. Primo quantum ad animam sensitivam, secundo quantum ad intellectivam. Quantum ad sensitivam vel appetitivam, et hoc est quod dicit Philosophus primo Ethicorum: ratio quidem semper deprecatur ad optima. Videtur autem in his quoddam innatum esse quod semper adversatur et obviat rationi, scilicet appetitus sensitivus. Et hoc etiam dicit secundo Ethicorum dicens: apti enim sumus ad delectationes, unde difficilius est resistere concupiscentie quam ire; hec enim nobis ex primo concomitatur.

Secundo nascit imperfectus quantum ad animam intellectivam. Et hoc est quod dicit Philosophus tertio De anima, dicens quod est in prima sui creatione sicut tabula rasa in qua nihil est depictum vel intrascriptum. Unde etiam paulo ante dicit: neque nullam naturam habet anime intellectus secundum naturam, aut hanc qua possibilis vocatus est; et nihil est actu eorum que sunt ante suum intelligere. Primus autem actus est privatio perfectionis (ed. 2va) et ideo est naturaliter imperfectus.

Sed homo perficitur per philosophiam; perficitur enim quantum ad corpus per philosophiam practicam factivam, que secundum Hugonem de Sancto Victore sub septem artibus mechanicis continetur, scilicet lanificium, armatura, navigatio, agricultura, venatio, theatria, medicina. Sed quantum ad animam sensitivam vel appetitivam perficitur per philosophiam practicam activam, cuiusmodi est moralis. Nam huiusmodi negocium non est speculationis gratia, sed ut boni fiamus sive virtuosi, ut dicit Philosophus secundo Ethicorum. Virtus autem est que habentem perficit et eius opus bonum reddit, ut etiam dicit Philosophus ibidem.

Quantum autem ad animam intellectivam, perficitur per philosophiam speculativam, et hoc est quod dicit Commentator tertio De anima, quod cum homo fuerit perfectus in scientiis speculativis, tunc sibi coniugetur intellectus agens ut forma, et tunc habebit intellectum adeptum, et hec est ultima prosperitas quam sperabant philosophantes in hac vita. Hoc idem etiam dicit in prologo octavi Physicorum, dicens quod homo dicitur fere equivoce de homine ignorante et perfecto per scientias speculativas.

Apparet igitur hominis ad philosophiam ex eius naturali imperfectione naturalis inclinatio et affectus; secundo hoc apparet ex hominis cum suo fine ultimata coniunctione, quia uniuscuiusque hominis est naturalis inclinatio et affectus ad illud per quod coniungitur suo ultimo fini et proprio eo quod ad talem finem naturaliter pervenire desiderat. Et hoc est quod dicit Boetius primo De consolatione: omnis mortalium cura quam multiplicium studiorum labor exercet, diverso quidem calle procedit, ad unum tamen beatitudinis finem nititur pervenire. Sed per philosophiam homo unitur ultimo fini sibi appropriato, nam ultimus finis hominis appropriatus est felicitas que consistit in speculatione secundum primevam potentiam que in nobis est respectu nobilissimi obiecti quod est Deus, secundum quod dicit Philosophus primo et decimo Ethicorum ; sic enim dicit : aliorum quidem animalium nullum felix est, quia nequaquam participat speculatione. Inquantum enim protenditur speculari et felicitas, et quibus magis inest speculari et felices esse non per accidens sed secundum speculationem. Sed homo per philosophiam talem finem acquirit et maxime per illam que sapientia vocatur. Est enim aliarum suprema et respectu nobilissimi obiecti; et hoc est quod dicit de ipsa Philosophus sexto Ethicorum : est enim quemadmodum caput habens scientiam honorabilium. Et hec de primo.

Secundo dico quod in verbis propositis tangit Boetius a philosophia (ed. 2vb) erroneam deviationem et impedimentum, et ista erronea deviatio nobis procedit ex tribus.

Primo enim ex consuetudinis pravitate, secundo ex nature ferocitate (ms. 1va), tercio ex instructionis in logica paucitate. Primo dico quod erronea deviatio et impedimentum ex consuetudinis provenit pravitate. Nam inter omnia que impediunt virtutem consuetudo est eorum fortissimum, et hoc est quod dicit Philosophus secundo Metaphysice: quantam vim habeat quod consuetum est leges ostendunt in quibus plus valent fabularia et puerilia cognoscere propter consuetudinem. Est etiam impedimentum non solum in conclusionibus sed etiam in principiis; et hoc est quod dicit Commentator secundo huius, quod illi qui audiunt in pueritia scientiam loquacium propter quod consueverunt negant verum esse et esse veritatem et etiam negant necessarium et ponunt omnia possibilia esse ; et ad istud impedimentum reducuntur vicia cum virtutibus, cum ex consuetudine generentur ; nam eodem modo generantur vicia et virtutes. Virtutes autem generantur ex consuetudine, et hoc est quod dicit Philosophus secundo Ethicorum.

Duplici autem virtute existente, hac quidem intellectuali, hac autem morali, ea quidem que intellectualis plurimum quidem et doctrina generationem habet et augmentum ; moralis vero fit a more id est consuetudine. Istius autem impedimenti cura est valde difficilis eo quod consuetudo est altera natura, ut dicit Philosophus in libro De memoria ; tamen modus curationis est se assuefacere in opposito sue consuetudinis, et hoc est in contrarium nos ipsos assuefacere oportet. Multum enim adducentes a puncto in medium venimus, sicut tortuosa lignorum dirigentes faciunt.

Secundo alia deviatio procedit ex nature ferocitate, et ista diversificatur tripliciter ; nam quidam per naturam querunt testimonium multorum et isti homines non possunt transire sermones probabiles et demonstrationes ; et isti concedunt prima intellecta et non concedunt ea nisi inquantum sunt famosa, ita quod si accideret quod ut contraria eorum sint famosa, negabunt ea, sicut accidit loquentibus qui negant impossibile ex nihilo aliquid esse, licet propositio sit concessa ab omnibus ; similiter impossibile esse magnitudinem ex non magnitudine ; ita quod vidi multos se dantes ad philosophiam et negant istam propositionem esse primam, et negant formas esse appropriatas materiis ; ita quod Avicenna cum tota famositate sua dicit in Philosophia homines generari ex terra esse possibile et multa alia que dicuntur.

Secundo quidam propter ferocitatem nature querunt in omni re testimonium verificatorum et isti sunt, ut dicit Commentator, in quibus virtus imaginativa dominatur supra cogitativam virtutem ; et ideo videmus ipsos non credere demonstrationibus nisi imaginatio concomitetur eas. Non autem possunt credere plenum non esse aut vacuum, aut tempus extra mundum. Neque possunt credere ibi esse entia non corporea, neque in loco neque in tempore. Et hoc accidit, ut dicit Commentator, multum considerantibus in philosophia Avicenne multis considerationibus in philosophia finitis; et illa attribuuntur ei, licet non sit verum quod eius fuerint.

Tertio quidam propter ferocitatem nature et debilitatem intellectus tristantur propter sermonem valde perscrutabilem ; tamen hoc, ut dicit Commentator ibidem, quia intellectus eorum non potest comprehendere et retinere ipsum.

Et de talibus sic tripliciter deviantibus dicit Commentator ibidem quod impossibile est quod discant aut propter senitiam nature aut quia assimilant dispositionem mercatori et credunt quod preterire in sermone est malum, sicut preterire in mercatione.

Tertio dico quod alia deviatio provenit ex instructionis in logica paucitate ; nam quidam propter logice ineruditionem, ut dicit Commentator, in omni scientia querunt demonstrationes in genere demonstrationum mathematicarum. Et contra tales loquitur Philosophus in eodem secundo dicens quod acribologia mathematica, id est certitudo, non est in omnibus expetenda, sed in non habentibus materiam ; et hoc idem dicit primo Ethicorum : certum enim non similiter in omnibus sermonibus querendum, quemadmodum neque in cognitis, et subdit : disciplinati enim est in tantum circa unumquodque genus inquirere certitudinem inquantum naturam rei recipit ; proximum enim videtur mathematicum persuadentem acceptare et rhetoricum demonstrationes expetere. Ad illud autem impedimentum tollendum dedit unum documentum in secundo (ms. 1vb) Metaphysice : oportet enim erudiri quomodo singula sint recipienda; absurdum enim est simul querere scientiam et modum sciendi querere etc. Et hoc de secundo.

 

2. The second part containing a divisio scientiarum

 

Ista autem philosophia sic naturaliter appetita prima sui divisione sic dividitur a quibusdam, videlicet philosophia alia practica et alia speculativa, comprehendentes philosophiam organicam sub speculativa et ipsam solum dividentes contra practicam. Qui quidem modus dividendi michi non placet, quia illud quod dividitur contra practicam et speculativam non debet reponi sub speculativa, cum unum oppositorum nequat cum alio poni ; sed philosophia organica contra utrumque dividitur, quia non solum est organica respectu speculative sed etiam respectu practice. Quod patet de logica secundum Simplicium in Predicamentis, dicentem quod logica est organum totius philosophie. Et etiam patet per Philosophum primo Ethicorum, quia de modo demonstrandi in morali philosophia dubitat utrum debeat esse a principiis ad principiata aut econverso. Et ideo manifestum est quod logica, que modum demonstrandi considerat, non solum est organica speculative sed etiam practice ; et ideo contra utramque debet dividi. Hoc etiam patet per Philosophum primo Ethicorum, qui problema dialecticum dividit contra problema morale et speculativum, et ideo etiam scientia talia considerans distinguetur. Et hoc etiam dicunt Boetius et Albertus in suis commentis supra Porphirium, quia dubitantes cui parti philosophie logica supponatur, utrum practice vel speculative, dicunt finaliter quod nulli earum, sed organice ; quare etc.

Et ideo dico quod philosophie duo sunt partes, scilicet organica et non organica ; organice autem duo sunt partes, scilicet grammatica et logica, nam rhetorica, que tertia solet poni, sub logica continetur, cum ipsa sit assecutiva dialectice, ut dicitur primo Rhetorice. Philosophie autem non organice due sunt partes, scilicet practica et speculativa ; practice autem tres sunt partes, scilicet factiva, que determinat de operibus hominis in materiam exteriorem transeuntibus, et activa, que determinat de operationibus hominis secundum se : iconomica, que determinat de operationibus hominis ut est pars multitudinis domestice, et politica, que determinat de operationibus hominis ut est pars multitudinis civilis.

Philosophie autem speculative tres sunt partes secundum quod tria sunt entia a nobis speculabilia non operabilia ; nam quedam sunt entia motui et materie sensibili secundum esse et intellectum coniuncta, et talia considerat philosophia naturalis speculativa. Alia sunt entia motui et materie coniuncta secundum esse, separata autem secundum intellectum, et talia considerat philosophia speculativa mathematica. Alia sunt entia separata secundum esse et intellectum a motu et a materia sensibili et talia considerat prima philosophia.

Philosophie autem naturalis due sunt partes, nam quedam considerat esse mobile secundum se et absolute, et ista est scientia libri Physicorum. Quedam autem considerat esse mobile secundum quod contrahitur, et istius duo sunt partes secundum quod esse mobile contrahitur ad duo ; nam quoddam est mobile ad ubi, et istud considerat scientia Celi et mundi ; aliquod est ens mobile ad formam ; et hoc dupliciter, quia vel ad formam simplicis, et tale considerat scientia de generatione, vel ad formam mixti ; et tale est duplex, quia vel imperfecti, et tale considerat scientia methaurorum (sic) quantum (ed. 3va) ad tres primos libros, vel perfecti ; et hoc dupliciter, quia vel inanimati, et tale considerat scientia de mineralibus, quam translatam adhuc non habemus, sed habemus ipsam ab Avicenna et Alberto, vel animati ; et hoc dupliciter, quia vel considerat operationes eius secundum quod se tenet ex parte anime, et tale considerat scientia de anima, vel consideratur ut se tenet ex parte corporis ; et hoc dupliciter, quia vel considerat omnes operationes communes omnibus animatis, et tale considerat scientia Parvorum librorum naturalium, vel considerat operationes proprias cuiuslibet speciei animatorum ; et hoc dupliciter, quia vel anima vegetativa, et talis scientia est scientia de plantis, quam etiam non habemus a Philosopho, sed Theophrasto eius discipulo, ut dicit Alexander in De sensu et sensato, vel anima sensitiva et intellectiva, et tale considerat scientia de animalibus.

Sed circa hanc divisionem philosophie sunt dua dubia. Primo circa id quod dictum est de philosophia prima, quod considerat entia separata a motu (ms. 3ra) et a materia sensibili ; primo quia illa scientia que considerat substantias sensibiles, considerat entia non separata a materia sensibili, ut patet primo Celi et mundi ; sed metaphysica est huiusmodi, ut dicit in septimo Metaphysice ; quare etc.

Item, illa scientia non considerat absoluta a motu que considerat aliqua quorum cognitio intellectiva non habetur nisi per motum ; sed metaphysica est huiusmodi ; quare etc. Maior patet de se ; patet etiam minor, quia considerat entia separata quorum cognitio non habetur nisi per motum, ut patet per Commentatorem primo Physicorum contra Avicennam, et octavo etiam et duodecimo Metaphysice.

Secundum dubium est circa id quod dictum est in divisione scientie naturalis, quod scientia celi considerat mobile ad ubi, scientia autem de generatione mobile ad formam, quia mobile ad ubi est mobile ad formam ; et ideo contra ipsum distingui non debet.

Ad primum respondet Avicenna dicens quod pro tanto dictum est quia prima philosophia considerat absoluta a motu et a materia, non quia solum talia considerat, sed quia considerat esse secundum quod esse, ut patet ex quarto Metaphysice. Esse secundum quod esse non determinat sibi materiam neque motum, quia tunc non diceretur de substantiis separatis ; et ideo potest dici separatum a materia et motu. Sed ista responsio non valet, quia sicut esse secundum quod esse non determinat sibi esse coniunctum cum motu et materia, sic nec esse separatum ; et ideo non magis debet dici separatum quam coniunctum ; quare etc.

Et ideo aliter potest dici secundum Commentatoris intentionem septimo Metaphysice, quod metaphysica considerat substantias sensibiles ; hoc non facit principaliter sed solum considerat ipsas ut per cognitionem substan/(ms. 3vb)tiarum separatarum, quas considerat principaliter, ut idem dicit duodecimo Metaphysice ; et ideo ab ipsis tanquam a principali considerato metaphysica recipit denominationem ; quare etc.

Ad aliud, dicendum quod substantie separate duplici intellectu intelliguntur a nobis, uno modo intellectu simplici et incompleto et respectivo, sicut quando intelliguntur ut moventes ; alio modo intelliguntur intellectu completo et perfecto secundum quod nobis est possibile, ut quando intelliguntur secundum quidditatem. Modo dico quod metaphysica non dicitur considerare absoluta a motu et a materia, quia considerat aliqua absoluta a motu secundum primum modum intelligendi, et ideo non videmus Commentatorem dicere substantias separatas esse absolutas a motu secundum intellectum, sed semper secundum esse et diffinitionem, sicut apparet in primo De anima et sexto Metaphysice ; quare etc.

Ad secundum dubium dico quod per ens mobile ad formam possumus duo intelligere: uno modo subiectum quod in se habet potentiam ad formam qualiscumque sit forma, et tale ens non considerat scientia de generatione, quia tunc non distingueretur a scientia celi et mundi, sicut probat ratio ; alio modo per ens mobile ad formam possumus intelligere ens quod in se habet potentiam ad motum, qui quidem motus aufert et variat substantiam et essentiam secundum quod forma solet essentia appellari, et tale ens considerat scientia de Generatione ; et in hoc distinguitur a scientia Celi et mundi, que considerat ens ad ubi vel locum, qui quidem locus nihil aufert a substantia, ut dicit Philosophus octavo Physicorum ; et hec est solutio Alberti primo De generatione.

 

Summary and partial translation :

 

In this elaborate and erudite prologue, John quotes, apart from Aristotle and Averroes, a number of classical and medieval authors, from Seneca and Boethius to Hugh of St-Victor, Albert the Great, etc. He is very critical about Avicenna, but always defends Averroes.

He first develops the theme of the bona anime, one of which is philosophy. Then, he discusses natural philosophy, man’s natural desire of real good and his innate error deviating from it, as shown by Boethius. Man is naturally imperfect, concerning both his body and his mind. The anima sensitiva is imperfect and also the anima intellectiva. However, man is rendered more perfect by philosophy, his body (by practical philosophy) as well as his soul (by moral philosophy and speculative philosophy). Thus, man is clearly attracted to philosophy because of his natural imperfection. He aspires at conjunction with his ultimate goal (finis) and he can reach this by philosophy, because his ultimate goal is felicitas.

As for his erroneous inclination, this comes from bad habit, natural ferocity and a lack of instruction in logic. These three points are developed. The first, bad habit, is obvious, but the second, natural ferocity, is more complex.

There are three kinds: first, there are those who look for the testimony of the majority and adhere to famous ideas, and in philosophy they deny for instance that it is impossible that something comes from nothing (ex nihilo aliquid esse), and “even Avicenna, with all his fame, says that it is possible that men are generated from earth and many other things that are said”.

Secondly, some ask for the testimony of verified things and in those, as says Averroes, the imaginative faculty is stronger than the cogitative faculty, and thus they do not believe demonstrations unless they are accompanied by imagination. These things are attributed to Avicenna, but incorrectly.

Thirdly, there are those who because of the ferocity of their nature and the weakness of their intellect are confused (tristantur) by a very easy to analyse (perscrutabilis) utterance, but this, as Averroes says here, is because their intellect cannot understand and retain this. “And about those who are erring in three ways Averroes says in the same place that it is impossible that they learn either because of old age or because they assimilate their disposition to a tradesman and believe that to leave aside (preterire) in speech is bad, as it is bad in a commercial transaction”.

Then he comes to the third point explaining man’s erroneous inclination: “Thirdly (says John), I say that another error comes from poorness of instruction in logic, for in every science they ask for demonstrations of the kind of mathematical demonstrations, but mathematical precision, that is certitude, must not be searched for in everything, but only in immaterial things”. For likewise, certitude must not be asked for in all utterings, nor in all known things; as Aristotle shows in the second book of his Metaphysics, one has to be instructed how single things should be received, for it is absurd to search for knowledge and the way to obtain it at the same time.

Here, John closes the first part of his introduction and passes on to the second: the division of philosophy. He first mentions the traditional division into practical and speculative philosophy, the last comprising ‘organic’ philosophy, that is the Organon, but this does not please him, for ‘organic’ philosophy has to be divided from both the practical and speculative branches. He quotes several authorities to prove this view, including Boethius and Albert the Great. Then he gives his own opinion: philosophy has two parts, ‘organic’ and non ‘organic’; the ‘organic’ one has two parts, grammar and logic, for rhetoric is contained under logic, for it is assecutiva dialectice, as is said in the first book of Aristotle’s Rhetoric. Non ‘organic’ philosophy has also two parts, practical and speculative, the practical branch is divided into factiva, activa, iconomica and politica. Speculative philosophy has three parts: natural philosophy, mathematics and metaphysics or prima philosophia.

Then, natural philosophy is subdivided in its turn. It has two parts, as far as it considers the mobile being in itself and absolutely (this is treated in the Physica) or as far as it is ‘contracted’ and the last one also has two parts, as the mobile being is ‘contracted’ to a place (ubi), and this one is considered by the science of De celo et mundo, and another mobile being is ‘contracted’ to form; and the last is also double, because either to the form of a simple being, and this is considered in the science of the De generatione, or to the form of a mixed being; and this is double, because either imperfect and this is considered in the first three books of the Meteora, or perfect; and this in two ways, because either inanimate, and this is treated by the science of the Mineralia, which we don’t have in translation, but we have it from Avicenna and Albert, or animate; and this in two ways, because either considering its operations as far as the soul is concerned, and this is treated by the science of De anima, or as far as the body is concerned; and this in two ways, because either considering all operations common to all animate beings, and this is treated by the science of the Parva naturalia, or the proper operations of each kind of animate being;, and this in two ways, because either the vegetative soul, and this science is the science of plants, which we also don’t have from Aristotle, but from his pupil Theophrastus, as Alexander says in the De sensu et sensato, or the sensitive and intellective soul, and this is treated by the science De animalibus.

After this division, John adds two doubts: But there are doubts about this division of philosophy. First, about what has been said about the Prima philosophia, that it considers beings separate from motion and from sensible matter; first, because that science that considers sensible substances, considers beings not separate from sensible matter, as is clear from the first book of the De celo et mundo; but metaphysics is like that, as he says in the seventh book of the Metaphysics, thus etc.

Again, that science does not consider things remote from motion, that considers certain things of which there is no intellective knowledge without motion […]

The second doubt is about what has been said in the division of natural science, that the science of heaven (De celo) considers the mobile as to place, the science of De generatione the mobile as to form, because mobile as to place is mobile as to form, and therefore, they must not be distinguished.

To the first point Avicenna answers saying that […] But that answer is not valid, because […] And therefore one can say according to the intention of Averroes in the seventh book of the Metaphysics, that metaphysics considers sensible substances; it does not do so principally, but it considers them only as through the knowledge of separate substances, which it considers principally, as the same says in the twelfth book of the Metaphysics; and therefore metaphysics receives its denomination from them as from the principally considered matter; therefore, etc.

To the other, one must say that we understand separate substances in two ways, […] Now, I say that metaphysics is not said to consider things abstracted from motion and matter because […] and therefore we do not see that Averroes says that separate substances are abstracted from motion according to intellect (understanding), but always according to being and definition, as is clear in book I of De anima and book VI of the Metaphysics; thus, etc.

To the second point of doubt I say that by being mobile as for form we can understand two things: on the one hand a subject that has in itself the faculty to form whatever be the form, and such a being is not considered by the De generatione, because then it would not be distinguished from the science of De celo et mundo, as the argument proves; on the other hand we can understand a being that has in itself the faculty of motion, and this motion takes away and changes the substance and essence in as far as form is usually called essence, and such a being is considered by the science of De generatione; and in this it is distinguished from the science of De celo et mundo, which considers the mobile being as for place, and this place does not take away anything from substance, as Aristotle says in book VIII of the Physics. And this is the solution of Albert in book I of De generatione”.

 

Thus, this prologue can be seen as a passionate introduction to the science of the soul. Clearly, John of Jandun considered Aristotle’s treatise on the mind as the most interesting part of philosophy.

 

4. Prologue to the Questiones super librum Rethoricorum

In fact, this commentary does not have a real prologue, but only, following the dedication, a commendatio of the discipline treated here.

Partial transcription on the basis of ms. Klosterneuburg, Stiftsbibliothek CCI 749 f. 1ra-1va (without identification of the sources):

 

Rethorica utilis est ad multa. Hec propositio habetur ab Aristotile in primo sue Rethorice, et potest sic declarari: illa ars est utilis ad multa per quam homines reducuntur a vitiis ad virtutes; sed rethorica est huiusmodi; maior patet, quia virtutes necessarie sunt ad felicitatem humanam ex primo Ethicorum, ubi dicit Aristoteles quod […] et idem habetur in quarto Ethicorum et Tulius dicit in secundo sue Rethorice […]; minor probatur ex Tulio in sua Prima Rethorica versus principium, ubi eleganter docet in hiis verbis utilitatem rethorice: cum in agris homines passim modo bestiarum vagabuntur […]. Patet igitur ex hiis verbis quod per rethoricam orationem reducti sunt homines a viciis bestiarum ad honestatem virtutis, quare sequitur quod rethorica est utilis ad multa.

Amplius, illa ars est utilis ad multa per quam homines addiscunt fidem colere, iustitiam retinere, melioribus obedire […] /(1rb) […] ut pulchre docet Tulius ibidem statim post verba premissa, ubi sic dicit: Age vero urbibus constitutis ut fidem colere et iustitiam retinere […].

Per illa ars est utilis ad multa per quam fiunt […] Noste secundum Alfarabium in abbreviatione sua super hunc librum persuasive credulitatis octo sunt modi et ad quemlibet eorum faciliter retinendum sermones rethorici preparant mentem. Primus quidem modus credulitatis est […] Secundus […] Octavus […]

Per illa ars est utilis ad multa, per quam cognoscuntur […].

Considerandum autem quod quamvis rethorica quantum de se est istas quamplurimum utilitates inducat, contingit tamen quod oratores per suos sermones rethoricos instrumentis (?) faciunt multa et magna mala, quod sic est videre, nam cum rethorica doceat persuadere contraria, ut Aristoteles dicit in isto primo, quod aliqui homines callidi et astuti […]

Ex hoc autem ulterius accidit / (1va) quod […]

 

(the rest of the prologue consists mainly in quotations from Cicero; it closes like this:)

 

Hec igitur de commendatione ad presens sufficiant, nunc ad alia transeamus.

 

5. Prologue to the Expositio problematum of Pietro de Abano

 

Iuxta sententiam Aristotelis in proemio sui libri De anima, quanto res humane perscrutationi subiecta mirabilior existit, tanto eius notitia excellentioris honestatis specie decoratur. Quamvis autem universa de quibus philosophi sollempnes sollicitati fuerunt aliqualiter fuerint admiranda secundum Aristotelem in prohemio sue Metaphysice, tamen indubitanter ea que ipse Aristoteles in suo libro de problematibus ad plurimas philosophie partes pertinencia congregavit quodam speciali mirabilitatis excessu studiosorum mentibus admirationes ingerunt fortiores, et eorum contemplatio quadam singulari delectationis intellectualis sinceritate et pulcritudine perficit appetitum. Insuper omnis studiosus eorum demonstrativis copiosis notitiis in conspectibus universorum bonorum admirandus redditur ac etiam gloriosus.

Hoc intelligens diligentissimus vir et doctor excellentissimus Petrus Paduanensis prefatum librum Aristotelis multis difficultatibus, obscuritatibus et lacunitatibus involutum pulcherrimis expositionibus ac difficultatum adiacentium solutionibus exquisitis elegantissime declaravit. Cui tanto plures et maiores insunt est gratias agere quanto non glorie inanis ambitione, non exterioris fortune cupiditate, sed pocius ut asserit naturali quodam instinctu quo quisque hominum secundum Aristotelem hanelat (i.e. anhelat) ad sciendum, tam laboriosam operam inchoavit ferventius et felicius consumavit, principiis (?) quia ad illius libri expositionem nichil ante ipsum reperiebatur a precedentibus propalatum.

Nos ergo posteriores secundum doctrinam Aristotelis in secundo Celi et mundi promptitudinem inquisitionis dictarum difficultatum non imputemus ei ad audaciam seu presumptionem, sed pocius ad honestatem et amorem philosophie. Nec eius opera limonis dentibus laceremus, sed ad graciam decentium redditiones sincerissime studeamus. Eius quoque perpetue salutis operatio nostre continuo inhereat desiderio voluntatis.

Et ego Johannes de Genduno qui Deo gratias credo esse primus inter Parisiis regentes in philosophia, ad quem predicta expositio pervenit per dilectissimum meum magistrum Marcilium de Padua, illorum expositionem manibus propriis mihi scribere dignum duxi, ne malorum scriptorum corruptiones dampnose declarationem meam in istius libri studio minorarent. Librumque prenominatum secundum illius gloriosi doctoris sententias propono deo iubente scolaribus studii Parisiensis verbotenus explanare et /(1rb) si aliqua per diligentiam considerationis mee debilitati visa fuerint apponenda vel declaranda, ea scriptis dogmatibus apponere aut manifestare curabo. Quamvis autem hec sint laboriosa, quamplurimum spero tamen in illo et per illum qui cuncta sine labore cum sua perpetua deductione causavit, hec posse proficere et pro hiis laboribus studiosorum debitas gratias adipisci.

Sed hoc hactenus. (in a different ink) Sequitur prefatio actoris.

 

Then follows Pietro d’Abano’s prologue:

 

Inquit magister Petrus Paduensis : Forma in hoc opere observata erit seriatim nominibus lucidis propriisque sententiis quod clausum est ex sententia in hoc libro Aristotelis exponere […]

 

After stating that in the book De problematibus Aristotle gathered a number of particularly wondrous and admirable things, pertaining to all parts of philosophy, he goes on to say that the ‘excellent doctor’ Petrus of Padua has elegantly explained this book, and its many difficulties, obscurities and lacune. He merits many thanks, the more so as he did not do this for gain, but driven by a natural desire for knowledge and because no one else had commented on it before. And we, coming afterwards, should not criticize his work, but study it sincerely.

Then, John of Jandun, who esteems being the first among the masters teaching in Paris, declares that, having received this work thanks to his beloved master Marsilius of Padova, he has found it worth being copied by his own hand, in order to avoid scribal errors, and that he has the intention to explain for the students of the university in Paris the sayings of the glorious doctor (Petrus), if necessary adding or clarifying certain points. This is laborious work, he says, but he hopes that it will be profitable and that he will earn the due thanks of the scholars.

 

 

6. Prologue Metaphysica

 

Sapiens est maxime felix. Hanc propositionem scribit Aristoteles in X° ethicorum et huic concordat dictum Commentatoris XII huius ubi dicit sic quod per acquisitionem huius <sapientie> ab homine invenitur homo in sua ultima perfectione <essendi>. Idem eciam Lincolniensis dicit in primo Posteriorum quod modus philosophorum fuit imitari naturam. Et ideo natura non facit pluribus instrumentis quod potest facere uno. Et ideo cum in questione appareat recommendatio philosophie, ideo non oportet eam commendare.

Solet formari prima questio : Utrum in actu sapientie et in sapientia consistat felicitas.

 

This very short prologue, found in the manuscript Leipzig, Univ. 1363 f. 19ra, can be compared to the much longer one introducing the questions on the De anima, where John argues that man is attracted to philosophy because of his natural imperfection; he aspires at conjunction with his ultimate goal (finis) and he can reach this by philosophy, because his ultimate goal is felicitas. The notion of felicitas was clearly important for him. This seems to be another argument for the authenticity of this commentary.

 

 

7. Prologue Scriptum de anima III

 

The literal commentary on book III has been transmitted in 6 manuscripts, among which the mss Erfurt, Amplon. 2° 318 f. 17-33 and Vaticano, Vat. lat. 760 f. 84v–-96v[4]. It is preceded by a short prologue, which has been edited by A. Alonso:

 

Ad gloriam et honorem Dei altissimi et amorem atque gratiam ingenui viri domini Stefani Gagnetani qui significavit mihi se appetere hoc quod sequitur, temptabo colligere expositionem tractatus Aristotelis de anima intellectiva secundum intentionem subtilissimi commentatoris Averrois cum aliquali elucidatione et distinctione verborum eiusdem commentatoris. Quamvis enim dictus Commentator completissime (gloriosissime V) et perfectissime tradidit intentionem Aristotelis in hac materia, tamen propter aliqualem extraneitatem (contrarietatem V) modi loquendi lingue arabice, a qua translatum fuit illud commentum, sermones eius aliquid difficultatis videntur habere, principue apud istos (illos Alonso) qui de novo incipiunt studere in illis et apud istos qui solum consueti sunt inspicere expositores latinos. Licet enim prenominati philosophi aliter[5] intellexerint de ipsa substantia et duratione et pluralitate anime intellective quam fides christiana et veritas determinat, quia tamen nullus potest efficaciter et sufficienter reprobare aliquam opinionem nisi perfecte eam cognoscat et potissima principia eius, idcirco non est reprehensibile laborare ad habendum perfecte sententias eorumdem. Protestor insuper quecumque eorum dicta sint contra fidem christianam non approbare sed potius negare tamquam falsa et erronea.

Quicumque tamen viderit hoc opusculum non obmittat propter ipsum inspicere Commentatorem, sed diligentius perstudeat ut videat clare an hic sit posita eius sententia et addat aut diminuat usque ad debitum complementum (Alonso, pp. 242-247[6] ; Vat. lat. 760 f. 84ra).

 

As we saw above in chapter 11, this prologue contains interesting features: John says he will explain Aristotle’s doctrine following the commentary of Averroes and that he will ‘elucidate’ the commentator’s sayings, because, being translated from Arabic, “they seem to present some difficulty, especially for those who begin to study the subject and for those who are used to read only the Latin commentators”. he adds that whoever reads his opusculum, he should not omit to read the Commentator’s text, but he should study it diligently in order to see clearly if his opinion is expressed here (i.e. in John’s treatise), and he should add or eliminate until the debitum complementum.

 

 

Comments

 

The prologues to the commentaries are very different indeed, as we could expect, for they naturally depend on the importance and the character of the text commented on, and also on the moment in John’s career in which he wrote them.

It will come as no surprise that the most interesting prologues are the first (on the Physics) and the third (on the De anima), and in particular regarding the passages on the division of science. Although there are of course resemblances between the two, they also differ significantly. In the prologue on the Physics, a text treated early in his teaching career, John presents a systematic discussion about the nature of a good life, before detailing his division of science and closing the prologue with a very rhetorical commendatio philosophie. He presents himself from the outset as an important teacher and thinker.

In the Prologue to the Questiones De anima, somewhat later than the one on the Physics, John first develops another, related philosophical idea: man’s desire of the good and its impediments, such as natural ferocity. He then gives the division of science in general, before detailing the division of natural philosophy[7].

The prologue to the commentary on  the De celo et mundo, consisting in an explanation, with argumentation, of a passage of Pseudo-Ptolemy’s Centiloquium: is very different from the one on the Physics. It is simply meant to introduce the students into the matter of Aristotle’s treatise. It is from these premises, he concludes, that we must start in this discipline.

The prologue to the commentary on the Rhetorics is, justly, an intricate rhetorical exercise, and a demonstration of his knowledge of the sources (mainly Aristotle and Cicero, but also Alfarabi).

In the shorter prologue to Pietro d’Abano’s Expositio problematum John explains that the Problemata are a book full of wonders and that Pietro d’Abano merits many thanks for his exposition. He declares that he copied this work with his own hands and intends to expose it for the students in Paris.

The prologue of the commentary on the Metaphysics is very short, but it contains an idea also found in the one on the De anima: man is attracted to philosophy because of his natural imperfection and desire of felicitas. The fact that it is very short may be due to a late composition of the commentary. John probably reckoned that what he had demonstrated in the prologues of his earlier commentaries was sufficient.

Finally, the literal commentary on the third book of De anima had a quite different character: it was written at the demand of a noble and influential person, and it was the only commentary in the form of an exposition. It is interesting, however, because of what he says about the translations from Arabic and because of his unconditional praise of Averroes’ writings.

Thus, however different, the prologues teach us something about the development of the commentaries and its author over the years. Also, during his rather long career, John of Jandun changed his outlook on the teaching at the arts faculty: from a conscientious and serious teacher he developed into almost like a star, conscious of his intelligence and his importance[8].

 

 

[1] S. Donati, « Plants, Animals, and Human Beings in the Aristotelian Science of the Soul : Some Medieval Views », in R. Hofmeister Pich et al. (ed.), Homo -Natura – Mundus : Human Beings and Their Relationships, Turnhout 2020, pp. 35. Thomas’s division occurs in the prologue of his Sentencia libri de sensu et sensato.

[2] See Donati, op. cit., pp. 54-55.

[3] Cf. Donati, op. cit., pp. 56-58.

[4] See Chapter 11. Among the manuscripts I quote here Vaticano, Vat. lat. 760 (15th) ff. 84r–96v.

[5] Some manuscripts, according to Alonso, read plura instead of aliter, which makes less sense (Alonso, pp. 243-244).

[6]  A. Alonso, « Problemas criticos de um trecho da Expositio in Tertium De anima de João de Janduno », in J.A. de Souza (ed.), Idade Média tempo do mundo, Porto Alegre 2006, pp. 240-248.

[7] For the differences between the two divisions of science, see the Introduction.

[8] See above, Introduction.

 

Pour tourner la page, appuyez sur la flèche droite → de votre ordinateur ou cliquez sur l’icône suivant situé en haut à gauche.